Verkenningstocht Simonszand en Oost Schiermonnikoog
Op zaterdag 5 november 2022 heeft een kleine groep een bezoek gebracht aan het waddengebied tussen Schiermonnikoog en Rottumerplaat.
Aanleiding waren geruchten over een aansluiting tussen de oostkant van Schiermonnikoog (de Balg) en Simonszand, een zandplaat gelegen tussen Schiermonnikoog en Rottumerplaat. Daarnaast is op recente luchtfoto’s te zien dat de Eilanderbalg (een geul ten zuiden van Schiermonnikoog) een scherpe bocht maakt en een flinke hap uit de zandplaat Balg heeft weg geërodeerd.
Leden van Stichting Verdronken Geschiedenis wilden het gebied wel wat nader onderzoeken en kijken wat de stand van zaken is en of er mogelijk oude historische lagen te ontsluiten zijn.
Verslag verkenningstocht.
Op zaterdagmorgen werd er om 6 uur ‘s ochtends verzameld in Lauwersoog om in te schepen op de Dolfijn van Schipper Laurent van Olphen. Nadat alle spullen aan boord waren gesleept werd er al snel vertrokken richting het wantij: Lutjewad. Deze geul is ter plaatse van het wantij erg ondiep en moet gekruist worden rond hoog water.
Na zonder problemen het wantij te zijn gepasseerd kwamen we rond 9 uur aan in de bocht van de Eilanderbalg net ten zuiden van Schiermonnikoog. Allereerst heeft Henk Postma wat vluchten gemaakt met zijn drone en mooie luchtfoto’s gemaakt
Na een half uur zijn we vervolgens van boord gegaan voor een verkenningstocht te voet. Op de plek van het schip was de Eilanderbalg ca. 7 meter diep (volgens de echolood van het schip). Er was een zeer steile oever aanwezig waardoor het van boord stappen makkelijk ging, slechts kniediep voor de meesten. De oever was zandig (matig grof) en er was bij de geul een duidelijke erosierand aanwezig die de jonge duinen (met helmgras) erodeerde. Op veel plekken was het zand luchtig en zakten we ca. 20 cm in het natte zachte zand. Op de geulrand lagen zeer veel schelpen (meest kokkels, mosselen, Japanse oesters, zwaardschedes, grote strandschelpen, slijkgapers, strandgapers en nonnetjes), maar ook enkele wat zeldzamere schelpen zoals wulken, platte oesters en Noordkrompen). Verder zijn er geen opvallende historische of archeologische vondsten gedaan.
Contact
Het Verkenningsteam (foto: Laurent van Olphen).
Luchtfoto (dronefoto) in westelijke richting met de eerste ‘oude’duinen 5 november 2022 (bron: Henk Postma ©).
Vervolgens is een verkenningstocht gelopen in westelijke richting naar de meest oostelijke ’oude duinen’ van Schiermonnikoog via het Noordzeestrand en terug naar de Eilanderbalg, waar het schip lag. De route naaar de duinen liep pal langs waterlijn van de Eilanderbalg over een lengte van ruim 6,5 kilometer.
Luchtfoto (dronefoto) in westelijke richting met de eerste ‘oude’duinen 5 november 2022 (bron: Henk Postma ©).
Vervolgens is een verkenningstocht gelopen in westelijke richting naar de meest oostelijke ’oude duinen’ van Schiermonnikoog via het Noordzeestrand en terug naar de Eilanderbalg, waar het schip lag. De route naar de duinen liep pal langs waterlijn van de Eilanderbalg over een lengte van ruim 6,5 kilometer
route boot en ankerplaatsen.
Er waren veel washovers zichtbaar die een laagte hebben gecreëerd in de jonge duinen. Deze laagten zijn goed zichtbaar op de dronefoto’s als natte plekken. Er is een zeker hoogteverschil met de Eilanderbalg tijdens laag water Dit zijn dus geen slenken met een verbinding naar de ebgeul, maar hoogwater-washovers vanuit de Noordzee.
Na terugkomst aan boord van het schip (rond 13:00 uur), is vervolgens in ca. 45 minuten gevaren naar een zandplaat ten oosten van Schiermonnikoog (Simonszand). Onderweg naar Simonszand was een duidelijke zandplaat zichtbaar langs de oostrand van de Spruit/Eilanderbalg, nagenoeg verbonden met Simonszand. Op Simonszand is wederom van boord gestapt aan een hoge rand. Nabij boei SP19 (Spruit) was de waterdiepte nog ca. 16 meter. Op Simonszand werd een rondje gelopen van ca. 3,5 km. Opvallend was de aanwezigheid van grote megaribbels (zandgolven) met een golfafstand van ca. 10 meter. De dalen van de zandgolven waren in het noordelijke deel van de zandplaat maximaal 75 cm diep. Alle megaribbels hadden een duidelijke zuidwest-noordoost richting. De megaribbels duiden op grote stroomsterkte over de zandplaat heen. De zandplaat zelf ligt slechts 1-1,5 meter boven laagwater (ca. 0 m. +NAP). Bij normaal hoog water gaat de hele plaat onder, en bij vloed staat er zeker 0.5-1 meter water (alle getallen zijn schattingen).
Rond 15:00 uur werd er weer aan boord van het schip gestapt, en gingen we in de spruit ankeren om de vloed af te wachten. Na evaluatie aan boord van de waarnemingen, een uitgebreid heerlijk diner bereid door Henk en Yvonne vertrokken we om 19:30 uur in de richting van het wantij om rond hoogwater weer door het Lutjewad terug naar Lauwersoog te kunnen. Er was een kleine verlaging van de waterstand, en een erg laag hoogwater (i.e. getijkromme), waardoor het spannend was om door de geul te komen. Over lange afstand werd met maximale motorkracht schurend over de bodem geschoven. Rond 21:30 uur waren we weer terug in Lauwersoog.
Verkenningstocht op oost Schiermonnikoog. Ondergrond satellietfoto van 9-10-2022. De zuidelijke rode lijn is langs de waterlijn van de eilanderbalg gelopen. Duidelijk zichtbaar zijn de washovers (donkere plekken). Minimale afstand Noordzee-Eilanderbalg is 750 m.
Verkenningstocht op Simonszand. Ondergrond satellietfoto van 5=9-2022. De zuidwestelijke en noordoostelijke traject van de track is pal langs de oeverlijn gelopen. Het zuidoostelijke traject is vanwege de tijd niet langs de oeverlijn gelopen. Duidelijk zichtbaar zijn ook de zuidwest-noordoost lopende megaribbels.
Analyse
Het gebied tussen Schiermonnikoog en Rottumerplaat is onderhavig aan grote veranderingen. Tot vorig jaar waren er drie zeegaten aanwezig in het gebied: de Eilanderbalg tussen Schiermonnikoog en Simonszand, de Spruit oostelijk van Simonszand en de Zuidoost-Lauwers net ten westen van Rottumerplaat. Op onderstaand satellietbeeld van 2021 en de topografische kaart is dit goed te zien.
Ligging van de 3 zeegaten op luchtfoto van 2021.
ligging van de 3 zeegaten in 2021.
in groen contour de eilanden in 2021 en in geel de drie zeegaten op meest recente satellietfoto (9 oktober 2002 en 5 september 2022).
In bovenstaande kaart zijn de zeegaten van 2021, de verkenningstochten op Simonszand en Oost-Schiermonnikoog op de meest recente satellietfoto’s zichtbaar.
Contour eilanden oktober 2022(groen) en looplijnen 5 november (rood) op luchtfoto van 2017.
De oostelijke verschuiving (900 meter) en het sterk kleiner worden van Simonszand is goed te zien. Op de plaats waar in 2017 nog Simonszand lag, ligt nu het zeegat Eilanderbalg.
Contouren van de eilanden in oktober 2022 (groen) en de looplijnen 5 november (rood) op luchtfoto (infrarood) van begin 2022.
Conclusie
Gedurende de laatste jaren zijn er grote ontwikkelingen zichtbaar in het gebied tussen Schiermonnikoog en Rottumerplaat. In 2021 waren er nog duidelijk drie zeegaten zichtbaar: Eilanderbalg, Spruit en de Lauwers. Anno november 2022 is de Eilanderbalg smaller geworden, de diepte is onbekend, maar lijkt op basis van visuele waarneming nog aanzienlijk te zijn, ter plaatse van de Spruit SP19 nog ruim 16 meter diepte. De Spruit zelf lijkt nog een smalle en ondiepe doorgang te zijn, een zandplaat ten oosten van de Spruit is nagenoeg verbonden met Simonszand en sluit de Spruit bijna af (zie onderstaande Figuur).
De Lauwers is nog steeds het belangrijkste zeegat en verplaatst steeds verder naar het oosten, Rottumerplaat eroderend.
Simonszand is in een periode van vijf jaar ruim 1 kilometer naar het oosten verplaatst. De zandplaat is flink aan de bovenkant geërodeerd, dit gaat ook met hoog tempo door, getuige de grote megaribbels, wat grote stroomsterkte (en dus erosiekracht) aangeeft. De huidige hoogte van de zandplaat is ca. 0,50-1,00 meter onder gemiddeld hoog water. Dus van een eiland is geen sprake meer.
De bocht in de Eilanderbalg erodeert de oostkant van Schiermonnikoog (Balg) zeer sterk met enkele tientallen meters per jaar. Op dit moment is er slechts 750 meter tussen de Bocht en de Noordzee. Daarnaast zijn er vele washovers zichtbaar, laagtes tussen Noordzee en Eilanderbalg. Een flinke storm kan het erosieproces aanzienlijk versterken. Deze ontwikkelingen kunnen tot een nieuwe aansluiting tussen de Eilanderbalg en de Noordzee leiden en een Zeegat doen ontstaan: een nieuwe locatie voor het zeegat van de Eilanderbalg. Hierdoor zal de zandplaat Balg een nieuw eiland vormen en samengroeien met het restant van Simonszand.
Zeegat van de EIlanderbalg tussen Schiermonnikoog (links) en Simonszand (midden). Goed zichtbaar is dat er slechts een smalle geul (30 meter breed) tussen SP19 en SP16 net ten zuidoosten van Simonszand. De zandbank is al goed zichtbaar als grijze laag. De Eilanderbalg tussen Schiermonnikoog en Simonszand is 600 meter breed en lijkt of de satellietfoto (april 2022) vrij diep.
Op de vraag kun je van Schiermonnikoog met droge voeten naar Simonszand? Op oude, niet recente kaarten lijkt het misschien wel zo, maar het gehele gebied is flink naar het oosten opgeschoven.
Hoe de ontwikkelingen precies gaan is uiteraard niet bekend, het is wel interessant dit goed te volgen en vooral de komende stormen goed in de gaten te houden. Mogelijk dat er een nieuw zeegat zal ontstaan net ten oosten van de ’oude duinen’ van Schiermonnikoog, en een ‘nieuw’ Simonszand ontstaat. En dan moeten natuurlijk de eerdere provinciale grensaanpassingen weer teruggedraaid worden!
Noordhorn, 5 november 2022
Namens Stiching Verdronken Geschiedenis:
Yvonne Nijlunsing
Henk Postma
Koos de Vries
fotografie: nr. 1/4 Henk Postma nr. 5 Koos de Vries